Та бүхэнд "СОЛОНГОСЫН МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙГ ТОГТОВРЖУУЛАХ БОДЛОГО " Cеминарын товч агуулгын 2-р бүлгийг хүргэж байна.
Солонгосын макро эдийн засгийг
тогтворжуулах бодлого
2-р бүлэг Солонгосьн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн
5 жилийн төлөвлөгөөний явц ба үр дүн
5 жилийн төлөвлөгөөний явц ба үр дүн
1960-аад оны үе солоигосын эдийн засгшн хагас зууны түүхзнд онцгой ач холбогдолтой байсан. Энэ үе нь шинз улс төрийн хүчний дэмжпэгээр эдийн засгийн хөгжлийн 5 жилийн төлөвлөгөөг эхэлсэн цаг үе юм. Эдийн засгийн хөгжлийк 5 жилийн төлөвлөгөөний эхний үе шат(1962-1986)-нд бие даасан аж үйлдвэрийн үндэс суурийг тавьж эхэлсэн. Здийн засгийн хувьд, хэрэглээний чиг хандлага бага, газрын тос(нефть)-ноос төдийлөн хараат бус аж үйлдвэрпэлийн бүтцийг Ьш болгосон. Ийм салбарт цахилгаан зрчим хүч, бордоо, боловсруулаэгүй газрын тос, нийлэг бөс даавуу, цементийн сөлбар орно. Эдийн засгийн хөгжлийн 5 жилийн төлөвлөгөөний хоёрдахь үе{1967~1971}-д аж үйлдвэрлэлийн бүтцийг орчин үед зохицуулан өөрчлөх, ган төмөр, техник хэрэгсэл, химийн зэрэг импортийг орлох үйлдвзрлэлийг богино хугацаанд бий болгоход голлон анхаарсан. (Хүснэгт 1)
Эдийн засгийн хегжпийн 5 жилийн төлевлөгөөний гуравдахь үе(19721976)~д хүнд аж үйлдвэрийг хөгжуүлснээр үйлдвэрлэлийн бүтзц экспортын чиглэлээр хурдацтай өөрчлөгдсөн, Тодруулбал ган төмөр, зам тээврийн машин техник, гэр ахуйн цахилгаан бараа, усан онгоцны үйлдвэрлэл, газрын тосны химийн үйлдвэрлзлийг гол үйлдвэрлэлийн салбар болгож сонгосон. Хүнд аж үйлдвэрийг хөгжүүлэхийн тулд сонгосон салбаруудыг үндсэн түүхий эд, хөрэнгөөр голчлон хангахын зэрэгцээ гадаадын хөрөнгөнөес хараат байдлыг багасгахыг зорьсон. Шинэ аж үйлдвэрийн чухал стратеги бүхий цогцолборыг нутгийн өмнед хэсэгт бүтэзн байгуулснаар Сөүлээс бусад бүс нутгийг аж үйлдвэржүүлж, эдийн засгийн хөгжлий; хурдасган, ажиллах хүчнийг нэмэгдүүлсэн.
Хүснэгт 1. Солонгосын эдийн засаг нийгмийн хөгжлийн 5 жилийн төлөвлөгеөний үр дүн
(нзгж: хувь, 100 сая доллар)
Эдийн засгийн хөгжлийн 5 жилийн телөвлегөөний дөревдзх үе (1977-1981)-д дэлхийн экспортын зах зээл дээр хүчтэй өрсалдөхийн төлэө үйлдвэрлэлийг хөгжүүлсэн. Энэ үеийн гол стратегийн үйлдвэрлэл нь машин техник, цахмлгаан, усан онгоц зэрэг техник технологийг эрчимжүүлж, мэргэжлийн ажиллах хүчинд төвлөрсөн.! аи төмөр, газрын тосны химийн уйлдеэрлэл, ентөт төмөрлөг зэрэг том хэмжээний хүнд, химийн аж үйлдвэрт гол анхаарлаа хандуулсны үр дүнд хүнд, химийн үйлдвэрлзл 1981 онд 51,8 хувь, нийт бүтээгдэхүүний экспортод эзлэх хувь 45,3 хувь хүртэл нэмэгдэв. Энэ хегжил нь ган темөр бүтээгдэхүүн, усан онгоцны үйлдвэрлэл зэрэг экспортын бодит есөлтөнд нөлөөлсөн бегөөд үндсэндээ бага зардалтай, сайн чанарын бараа үйлдвэрлэгдэж байсантай холбоотой. Нэг талаар Солонгос улстай харьцуулахад хөгжингүй улсын хүыд, химийн аж үйлдвэр 1970-аад оны сүүлийн хагаст зогюнги байдалтай байсан. Солонгос улсад машин техник, тоног төхөөрөмжийк үйлдвэрлзл хөгжсөн бөгеед, цогц төхеөрөмж, дизель хөдөлгүүр, барилгын тоног техөеремжийн хөрэнге оруулапт хоёр дахин нэмэгдсэн. Херөнгө оруулалт ийнхүү огцом өсехөд терийн мөнгөний бодлого чухал үүрзг гүйцэтгаеэн. 1970-аад оны сүүлийн хагаст дэлхийн эдийн засгийн зогсонгы байдал, газрын тосны хямралын улмаас их. хэмжээний инфляци үүсч, үүний нөлөөгөөр солонгосын аж үйлдвэрийн бүгцэд тэнцвзргүй байдал бий болон, хүнд аж үйлдвэрийн салбарт оруулсон илүүдэл херөнгө оруулалтаас шаптгаалан инфляцийн дарамт ихээхэн нэмэгдсэн.
Эдийн засаг нийгмийн хөгжпийн 5 жилийн телөвлөгөөний тавдахь үе(1982-1986)-д хүнд, химийн үйлдвэрлэл байсан гол үйлдвзрлэл нармйн тоног төхеөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл(зурагт, видео, хагас дамжуулагч г.м.), мэдээлэл зэрэг техник технапогид төвлерсен үйлдвэрлэлд шилжсэн, Өөрөөр хэлбэл энэ үед дэлхийн зах зээлд эрэлт хэрэгцэз нь нэмэгдсэн тэргүүний технологи бүхий бараа бүтэзгдзхүүний шинэчлэлд чармайлт гаргасан. 5 жилийн төлөвлөгеөний зургаадахь үе(1987-1991 )-д тавдахь үеийн төлөвлөгөөний зорилтыг бэхжүүлэх чиглэлийг бодлогынхоо гол зорилт болгосон. Засгийн газраас чөлөөт импортыг ихээхэн дэмжиж, импортод нөлөөлех гаалийн татварын бус саад зэрэг олон саад бэрхшээлийг арилгахад анхаарсан. Ингэх явцад их хэмжээний менгөн хуримтлалын неөцөөс шалтгаалан үүсч болох мөнгөний ханш уналт, аж үйлдвэрийн бүтцийн зохицуулалтын саатап гэх мэт сөрөг үр дагаврыг багасгах чиглзлээр бодлого явуулсан. Засгийн газар тодорхой нзг аж үйлдвэрт шууд тусламж олгохоо больж, түүний оронд бүх аж үйлдвэрийн боловсон хүчний бэлтгал, судалгааны шинэчлэлийг дэмжин өргежуүлж, ялангуяа жижиг, дунд үйлдвэрт үзүүлэх дэмжлэг туслалцаагаа нэмэгдүүлсэн. Солонгосын засгийн газар 1991 он хүртэл ДНБ-ий 2,4 хувьд ч хүрэхгүй байсан шинжлэх ухаан, технологийн хөронгө оруулалтыг 3 хувиас дээш бопгохоор төлевлөсөн.
5 жилийн төлевлөгөений долоодахь үе(1992 - 1996}-ийн зорилт 1939 онд боловсрогдож эхэлсэн бөгөөд нарийи электрон, шинэ хэрзглэгдэхүүн, химийн нарийн ухаан, биотехнологи, ашигт малтмал судлал, сансар судлал гэх мэт тэргуүн дэвшилтзт технологийн салбарыг гол цөм болгон хөгжүүлэх чармайлт гаргасан. Засгийи газраас нутаг дэвсгэрийн газар зүйн байрлалыг харгалзан үзэж, орон нутгийн 7 хотод дэвшилтэт технологийн байгууламжийг байгуулахаар төлөвлөсөн боловч энэ төлөвлөгөө 1993 онд Ким Ёнсам ерөнхийлөгчийн гаргасан эдийн засгийн 5 жилийн шинэ төлөзлөгөө(1993 - 1997) болон өөрчлөгдсөн,
Эдийн засгийн 5 жилийн шинэ твлевлөгөө (1993 - 1997) нь аж ахуйн үйл ажиллагааны тухай дүрэм журмыг султгаж зохицуулан, албан хаагчдын зан байдлыг сайжруулах тапаар чухалчилсан. Аж ахуй эхэлж эрхлэх үеийн саад бзрхшээлийг багасгаж, архи пизо, газрын тос, зам тээвэр, барилга,, мөнгө санхүү ззрзг хэт анхаарч ирсэн аж үйлдвэрийн тухайд өрсөлдөөнийг сааруулагч гол шалтгааныг арилгасан. Гэвч энэ зүтгэл чармайлт нь эрх мэдэл бүхий хүмүүсийн эсэргүүцэлтзй тулгарч зохих үр дүнд хүрч чадаагүй бөгеөд зах зээлийн өрсөлдөөнийг сайжруулахад ч саад тотгор болж байсан юм.
Солонгос улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн телэвлөгөе үндсэндзэ үргэлжилсэн төлевлөгөө байсан. Жил болгон зорилтоо тодорхойлон, тухайн үеийн тухайн үеийн бодлогоор зорилтоо биелүүлэх хэцүү гэж үзвэл шинэ бодлогын аргыг авч хэрэгжүүлсэн. Дотоод, гадаадын эдийн засгийн нехце байдлын илэрхий өөрчлөлтөес шалтгаалан зорилтоо биелүүлзхэд хэцүү тохиолдолд зорилт боло төлөвлөгөөг засварлан шинэчлэхэд ч хүрч байв. Мөн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн төлевлөгөө нь удирдаи чиглүүлэх чанараар давамгай байсан, Тиймээс засгийн газар хувийн хэвшлийн салбары хөрөнгө оруулалтыг дзмжиж чиглүүлснээр зорилтоо биелүүлэхийн төлөө хичээн чармайсан.
Солонгос улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн төлөвлөгөөний амжилтын гол шалтгаан чанартай сургалт, хүний нөөц, гадны хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлахгүй байх, нэр хүндтзй томоохон аж ахуйг зах зээлдээ нэвтрүүлэх, нийгмийн дэд-бүцэд идэвхтэй хөренгө оруулах, бага цалин хөлс олгох, олон улсын таатай орчин зэргийг хэлж болно, Засгайн газрын явуулсан төлөвлөгөө, стратегийн хүчзэр солонгосын эдийн засаг ессөн хэдий боловч, эдийн засгийн энэ өсөлтийн явцад олон асуудал, дугагдал илэрсэн. Мөнгөний бодлогын алдаанаас болж хөрөнгийн буруу хуваарилалт, төрийн бодлогын бүтэлгүйтэл, үр ашиггүй байдал үүссэн бол, эдийн засгийн бодлогын шийдвэрлэх явцад үл анзаарагдам дугагдал асуудал болж илэрсэн.
Засгийн газар 5 жилийк гөлевлэгөөг биелүүлэхийн тулд тодорхой хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй байв. Засгийн газраас өсөлтийн зорилтыг биөлүүлэхийн тулд тодорхой нэг үйлдвэрлэлийг сонгон авч, засгийн газрын удирдлагаар херөнгө оруулах бодлого, санхүүжуүлэх төлөвлегөөг боловсруулсан. Олон үе шаттай хэрэгжсэн 5 жилийн телөвлөгөөний талаарх дүгнэлтийг зргэн харвал янз бүрийн хөрөнгө оруулалтын бодпого үр ашиггүй, зсвэп бүтэлгүй бопсои нь тодорхойлогдсон. Хөрөнгө оруулалтын бодлого бүтэлгүйтсэн шалтгаэн нь бодлого гус бүрийн хувьд өэр өөр байсан боловч нийтлэг шалтгаан ч бас бий. Хөренге оруулалт бүтэлгүйтсэн гол шалтгаан нь тухайн бодит байдпыг бүрэн гүйцэд харгалзаж үзээгүйгээс болсои гэж хэлж болох бөгөөд, төлөвлөгөөгөө тодорхой бус боловсруулсан, оновчгүй, үр ашиггүй байдал ч нэрмээс болсон гэж үзэж болно,
Солонгос улсыи 5 жилийн төлөвлөгөег дүгиэхэд эерэг, сөрөг талын аль аль нь бий. Эерэг талыг авч үзье. Засгийн газар экспортыг эдийн засгийн хегжлийн хөдөлгүүр болгосон нь зөв бодлого чиглзл байсан. Эксгюртонд онцгой анхаарсны үр дүнд тодорхсй бус зүйлийг баттай арилгаж, хөренге оруулалт зрчимжсэн ба янз бүрийн топояцоо, хууль тогтоомж гаргаж, нэмж засварласнаар нийгмийн бүтцэд нааштай өөрчлөлт гарсан. Мөн зах зээл нөхен сэргэх боломж нэмэгдсэн.
Эдийн засаг нийгмийн хөгжпийн 5 жилийн телөвлөгөөний тавдахь үе(1982-1986)-д хүнд, химийн үйлдвэрлэл байсан гол үйлдвзрлэл нармйн тоног төхеөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл(зурагт, видео, хагас дамжуулагч г.м.), мэдээлэл зэрэг техник технапогид төвлерсен үйлдвэрлэлд шилжсэн, Өөрөөр хэлбэл энэ үед дэлхийн зах зээлд эрэлт хэрэгцэз нь нэмэгдсэн тэргүүний технологи бүхий бараа бүтэзгдзхүүний шинэчлэлд чармайлт гаргасан. 5 жилийн төлөвлөгеөний зургаадахь үе(1987-1991 )-д тавдахь үеийн төлөвлөгөөний зорилтыг бэхжүүлэх чиглэлийг бодлогынхоо гол зорилт болгосон. Засгийн газраас чөлөөт импортыг ихээхэн дэмжиж, импортод нөлөөлех гаалийн татварын бус саад зэрэг олон саад бэрхшээлийг арилгахад анхаарсан. Ингэх явцад их хэмжээний менгөн хуримтлалын неөцөөс шалтгаалан үүсч болох мөнгөний ханш уналт, аж үйлдвэрийн бүтцийн зохицуулалтын саатап гэх мэт сөрөг үр дагаврыг багасгах чиглзлээр бодлого явуулсан. Засгийн газар тодорхой нзг аж үйлдвэрт шууд тусламж олгохоо больж, түүний оронд бүх аж үйлдвэрийн боловсон хүчний бэлтгал, судалгааны шинэчлэлийг дэмжин өргежуүлж, ялангуяа жижиг, дунд үйлдвэрт үзүүлэх дэмжлэг туслалцаагаа нэмэгдүүлсэн. Солонгосын засгийн газар 1991 он хүртэл ДНБ-ий 2,4 хувьд ч хүрэхгүй байсан шинжлэх ухаан, технологийн хөронгө оруулалтыг 3 хувиас дээш бопгохоор төлевлөсөн.
5 жилийн төлевлөгөений долоодахь үе(1992 - 1996}-ийн зорилт 1939 онд боловсрогдож эхэлсэн бөгөөд нарийи электрон, шинэ хэрзглэгдэхүүн, химийн нарийн ухаан, биотехнологи, ашигт малтмал судлал, сансар судлал гэх мэт тэргуүн дэвшилтзт технологийн салбарыг гол цөм болгон хөгжүүлэх чармайлт гаргасан. Засгийи газраас нутаг дэвсгэрийн газар зүйн байрлалыг харгалзан үзэж, орон нутгийн 7 хотод дэвшилтэт технологийн байгууламжийг байгуулахаар төлөвлөсөн боловч энэ төлөвлөгөө 1993 онд Ким Ёнсам ерөнхийлөгчийн гаргасан эдийн засгийн 5 жилийн шинэ төлөзлөгөө(1993 - 1997) болон өөрчлөгдсөн,
Эдийн засгийн 5 жилийн шинэ твлевлөгөө (1993 - 1997) нь аж ахуйн үйл ажиллагааны тухай дүрэм журмыг султгаж зохицуулан, албан хаагчдын зан байдлыг сайжруулах тапаар чухалчилсан. Аж ахуй эхэлж эрхлэх үеийн саад бзрхшээлийг багасгаж, архи пизо, газрын тос, зам тээвэр, барилга,, мөнгө санхүү ззрзг хэт анхаарч ирсэн аж үйлдвэрийн тухайд өрсөлдөөнийг сааруулагч гол шалтгааныг арилгасан. Гэвч энэ зүтгэл чармайлт нь эрх мэдэл бүхий хүмүүсийн эсэргүүцэлтзй тулгарч зохих үр дүнд хүрч чадаагүй бөгеөд зах зээлийн өрсөлдөөнийг сайжруулахад ч саад тотгор болж байсан юм.
Солонгос улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн телэвлөгөе үндсэндзэ үргэлжилсэн төлевлөгөө байсан. Жил болгон зорилтоо тодорхойлон, тухайн үеийн тухайн үеийн бодлогоор зорилтоо биелүүлэх хэцүү гэж үзвэл шинэ бодлогын аргыг авч хэрэгжүүлсэн. Дотоод, гадаадын эдийн засгийн нехце байдлын илэрхий өөрчлөлтөес шалтгаалан зорилтоо биелүүлзхэд хэцүү тохиолдолд зорилт боло төлөвлөгөөг засварлан шинэчлэхэд ч хүрч байв. Мөн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн төлевлөгөө нь удирдаи чиглүүлэх чанараар давамгай байсан, Тиймээс засгийн газар хувийн хэвшлийн салбары хөрөнгө оруулалтыг дзмжиж чиглүүлснээр зорилтоо биелүүлэхийн төлөө хичээн чармайсан.
Солонгос улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн төлөвлөгөөний амжилтын гол шалтгаан чанартай сургалт, хүний нөөц, гадны хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлахгүй байх, нэр хүндтзй томоохон аж ахуйг зах зээлдээ нэвтрүүлэх, нийгмийн дэд-бүцэд идэвхтэй хөренгө оруулах, бага цалин хөлс олгох, олон улсын таатай орчин зэргийг хэлж болно, Засгайн газрын явуулсан төлөвлөгөө, стратегийн хүчзэр солонгосын эдийн засаг ессөн хэдий боловч, эдийн засгийн энэ өсөлтийн явцад олон асуудал, дугагдал илэрсэн. Мөнгөний бодлогын алдаанаас болж хөрөнгийн буруу хуваарилалт, төрийн бодлогын бүтэлгүйтэл, үр ашиггүй байдал үүссэн бол, эдийн засгийн бодлогын шийдвэрлэх явцад үл анзаарагдам дугагдал асуудал болж илэрсэн.
Засгийн газар 5 жилийк гөлевлэгөөг биелүүлэхийн тулд тодорхой хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй байв. Засгийн газраас өсөлтийн зорилтыг биөлүүлэхийн тулд тодорхой нэг үйлдвэрлэлийг сонгон авч, засгийн газрын удирдлагаар херөнгө оруулах бодлого, санхүүжуүлэх төлөвлегөөг боловсруулсан. Олон үе шаттай хэрэгжсэн 5 жилийн телөвлөгөөний талаарх дүгнэлтийг зргэн харвал янз бүрийн хөрөнгө оруулалтын бодпого үр ашиггүй, зсвэп бүтэлгүй бопсои нь тодорхойлогдсон. Хөрөнгө оруулалтын бодлого бүтэлгүйтсэн шалтгаэн нь бодлого гус бүрийн хувьд өэр өөр байсан боловч нийтлэг шалтгаан ч бас бий. Хөренге оруулалт бүтэлгүйтсэн гол шалтгаан нь тухайн бодит байдпыг бүрэн гүйцэд харгалзаж үзээгүйгээс болсои гэж хэлж болох бөгөөд, төлөвлөгөөгөө тодорхой бус боловсруулсан, оновчгүй, үр ашиггүй байдал ч нэрмээс болсон гэж үзэж болно,
Солонгос улсыи 5 жилийн төлөвлөгөег дүгиэхэд эерэг, сөрөг талын аль аль нь бий. Эерэг талыг авч үзье. Засгийн газар экспортыг эдийн засгийн хегжлийн хөдөлгүүр болгосон нь зөв бодлого чиглзл байсан. Эксгюртонд онцгой анхаарсны үр дүнд тодорхсй бус зүйлийг баттай арилгаж, хөренге оруулалт зрчимжсэн ба янз бүрийн топояцоо, хууль тогтоомж гаргаж, нэмж засварласнаар нийгмийн бүтцэд нааштай өөрчлөлт гарсан. Мөн зах зээл нөхен сэргэх боломж нэмэгдсэн.
Нөгөө талаар сөрөг тал ч байсныг дурьдвал, уйлдвэрлэл, хуримтлалыг хэт онцлон анхаарч иргэдийн хэрэглээ, нийгмийн хапамжийг орхигдуулсан. Хөгжпийн энз стратеги олон аж ахуйг дампуурахад хүргэж, дампуурсан аж ахуйн нэгжүүд зах зээлээс илүү засгийн газарт найдах хачдлагатай байв. Ийм нөхцел байдэлд төр ба аж ахуйн нэгжийн хоорондох харилцаа дүрэм журмаас илүү өөрсдийи дураар шийдвзрлэхэд хүргэсэн гэж хэлж болно. Засгийн газар зорилтоо биелүүлэх хүсэл сонирхлоо хэтэрхий ил харуулсан учир зах зэзлийн гажуудлыг бий болгосон. Түүнчлэн үсрэнгүй хөгжил нь эрх тэгш байдал, үр ашиггай шинжийг дарж байсан ба инфляцийг хөөрөгдсөн. Хүүгийн хувийг шийдэх, кредит зээлийн хуваарилалтанд засгийн газар оролцож, мөнгөний санхүүгийн үйлдвэрлэлийн хөгжилд саад учруулж байсан ба засгийн газрын шийдвэрийн дагуу нөец баялгийг хуваарилсан нь үйлдвзрлэлийн бүтцийн монополийг хөхүүлэн дэмжсэн.
